Fågelsjö Gammelgård is een cultureel werelderfgoed dat zijn wortels heeft in de Finse kolonisatie in de 17e eeuw in Zweden. Het ligt aan het ‘vogelmeer’ in de plaats met dezelfde naam: Fågelsjö, in het noorden van Dalarna (net over de grens dus vanuit Hälsingland). Dit artikel is een vertaling van ‘Gårdens Historia’.
In het dorp Fågelsjö vestigden zich rond 1670 ‘Bosfinnen’. Zij woonden al sinds twee generaties in Zweden en kwamen vanuit nabijgelegen Tandsjöborg, ca. 15 km ten zuiden van Fågelsjö. Tot ongeveer 1840 behoorde het dorp tot de parochie van Mora en staat daar ingeschreven in de kerkboeken als ‘Mora Finnmark’. Na een kortere tijd samen te zijn gegaan met de parochie van Sveg, ging het dorp vanaf 1856 behoren tot de parochie van Loos, die zo’n tien jaar eerder was ontstaan. Sindsdien behoort Fågelsjö tot Gävleborgslän (län=provincie), ondanks dat het dorp zelf in het län Dalarna ligt.
De laatste zeven generaties was de boerderij eigendom van één familie. Alle die generaties zetten hun eigen stempel op de gebouwen. Het huidige hoofdgebouw, een houten parstuga (het grote rode huis aan de rechterkant vanaf de entree; foto bovenaan) is gebouwd in 1818. Het werd de hele 19e eeuw aangepast en uitgebouwd. In 1822 nam een nieuwe generatie de boerderij over en bracht een verdieping aan. Het huidige interieur stamt grotendeels uit de tijd dat Jonas Olsson (1832-1895) eigenaar was.
Jonas Olssons had één dochter: Kristina zij nam in 1895 als enige erfgenaam Bortom Åa over. Vader Jonas was en bleef een belangrijk persoon ook al omdat Bortom Åa de grootste boerderij in het dorp was. Kristina keek tegen hem op en vroeg haar vader vaak om raad of verwees naar hem als het ging om werkzaamheden op de boerderij.
Toen Kristina 18 jaar oud was, trouwde zij met Mårten Persson, die ook in Fågelsjö geboren was. Mårten had onder anderen een kruidenierswinkel. Toch bleef Kristina alleen eigenaar van de boerderij, in die tijd ongebruikelijk voor een vrouw.
Mårten was een vooruitstrevend man. Na een opleiding als boekhouder in Stockholm, keerde hij terug naar zijn geboortedorp. De bosbouw was in opkomst en daarmee kreeg het bos een economische waarde. Er ontstond een nieuwe manier om geld te verdienen. Er kwam meer beroepskeuze naast de traditionele: boer of knecht. Handelsman Mårten werd een hooggeacht man in het dorp en hij kreeg zitting in zowel het gemeente- als het schoolbestuur.
Mårten en Kristina woonden tot 1910 in de houten parstuga. Toen trokken ze in het nieuwe huis aan de overkant van de boerderij (het gebouw met de hoge ramen, nu het restaurant). Dit werd gebouwd in een, voor het dorp, geheel nieuwe stijl en kreeg de naam ‘Amerikahuset’ (het Amerikaanse huis) omdat men meende dat het gebaseerd was op een afbeelding op een ansichtkaart uit Amerika.
Amerikahuset werd ingericht met nieuwe meubels en huisraad. Al het oude liet men in Gammelgården (de oude boerderij) staan. Daar wilde men het bewaren voor komende generaties. Kristina en Mårten kregen echter geen kinderen en bij haar dood in 1943 liet Kristina in haar testament de boerderij na aan de toenmalige gemeente van Loos. Nu is Ljusdals kommun (de gemeente Ljusdal) de eigenaar. De ’Fågelsjö Hembygdsförening’ (Vereniging (oud) Fågelsjö) heeft de dagelijkse leiding.
Bortom Åa is van onschatbare waarde als bron van kennis over bouwen, huishouden, handwerktechnieken en volkskunst. Het feit dat de gebouwen nog steeds op de oorspronkelijke plaats staan draagt daaraan bij. Tot de boerderij behoren ook de graanopslag: een zogenaamde ’spieker’ (härbren), het voorraadhuis (loftbod; normaal het enige gebouw met twee verdiepingen op een boerderij), het ovengebouw (bagarstuga) en een gerestaureerde wapensmederij (bössmedja) die de grootste attractie op het terrein is. Enkele van deze gebouwen dateren uit de 18e eeuw.
Fågelsjö Gammelgård Bortom Åa is één van de boerderijen in Hälsingland die sinds 2012 aangemerkt zijn als UNESCO werelderfgoed. Ook heeft de Länsstyrelsen (ondersteunende dienst om de län te besturen) in Gävleborg de boerderij sinds 2004 als ‘byggnadsminne’ aangemerkt: daarmee staat het op de lijst van beschermde historische sporen die een grote betekenis hebben voor begrip van de huidige Zweedse samenleving.
Interessant Iris! Heb jij dit uit het Zweeds vertaald ( erg knap!) of uit het Engels?
Vandaag zijn jullie op bezoek bij Jan en Cock ? Weer is wat anders dan bezoek te krijgen( Ha, Ha!)
Hier wordt het zonnig weer en wij hopen bij jullie ook. Veel plezier en genieten!
leuk om te lezen!