Ken je dat? Rijd/loop/fiets je rond, zie je een plaatsnaambord en denk je: waarom heet het hier zo? Ik hoopte altijd op een verklarende woordenlijst in atlassen over de oorsprong van plaatsnamen en bij afwezigheid ging ik vaak zelf aan het zoeken. Daarom een serie artikelen op het blog over Zweedse plaatsnamen: — van Aapua tot Öxnäs —
(en laat dat nou ook nog heel mooi vrij noordelijk en vrij zuidelijk liggen)
Zweedse plaatsnamen hebben vaak, net als de Nederlandse, een betekenis. Soms is die betekenis vrij gemakkelijk te achterhalen (als je wat Zweeds kent). ‘En bro’ [en broe] is een brug, ‘en borg’ [en borj] is een burcht. Dat maakt namen als Örebro of Götenborg gemakkelijk te verklaren. Deze serie gaat over voor- en achtervoegsels die voorkomen in Zweedse plaatsnamen. We starten achteraan: bij de achtervoegsels. Voor het schrijven van deze artikelen maakte ik gebruik van het Zweedse wikipedia-artikel ‘Svenska ortnamnsefterled’.
Voor we beginnen is het handig om een klein stukje Zweedse grammatica mee te pakken:
In het Zweeds heb je ‘en’ en ‘ett’ woorden (een beetje als onze ‘de-’ en ‘het-woorden’, (mannelijk/vrouwelijk of onzijdig)), maar in het geval van ‘en’ en ‘ett’ gaat het in beide gevallen om het woord ‘een’. De bestämd form (=bepaalde vorm: het meisje, de jongen ipv een meisje/jongen) wordt niet gevormd door er iets voor te zetten, maar er iets achter, zo ook bij meervoud bestämd form.
De basis:
En pojke = een jongen
de jongen: pojken
jongens: pojkar
de jongens: pojkarna
Ett djur = een dier
het dier: djuret
dieren: djur
de dieren: djuren
Dit zie je ook vaak terug in plaatsnamen, bv bij de achtervoegsels: -arv/-arvet/-arven. Respectievelijk dus erfenis(of -sen)/de erfenis/de erfenissen.
Verder heeft het Zweeds 3 letters extra: å ä ö. Dat zijn dus niet een ‘a met een rondje’, ‘a met een trema’ en ‘o met een trema’ nee, het zijn zelfstandige letters. Net zo verschillend van de a en de o als de k verschilt van de s.
Ze komen in het alfabet na de z in de volgorde å ä ö. [oo, è, eu].
Ezelsbruggetjes: Als je knäckebröd kunt uitspreken, heb je er al twee te pakken. De å is ‘een oo-tje boven de a’, dus een oo.
Dan nu de eerste achtervoegsels: de -a
Zweeds achtervoegsel | betekenis | voorbeelden |
-a | voor de Middeleeuwen: oude meervoudsvorm (obestämd; dwz berga = ‘bergen’ niet ‘de bergen’; na de Middeleeuwen betekent het simpelweg: bebouwing | vaak ook is -a het einde van een ander achtervoegsel: -berga/-borga/-dala/-eda enz. Misschien Aapua (uit de ondertitel), ik heb daar geen uitsluitsel over kunnen vinden. |
-ala | meervoud van -al wat ‘samenkomstplaats in oorlogstijden’ betekent | Motala, Söderala |
-ane | oude meervoudsvorm (bestämd; dwz -bergane=‘de bergen’ niet ‘bergen’) | Hovdane (Värmland) |
-arp | eigenlijk zelfde als -torp (pachtboerderij) | Alnarp (Skåne) |
-arv | ett arv = een erfenis/erfgoed | beste voorbeeld is Finnarv (georven van een Fin) in Finland zelf |
-arvaby/arby | -arv van erfenis en -by van dorp: een georven dorp dus | Gennarby (Nyland) op Åland ligt Torsarby = het dorp van de Tors-mannen/vrouwen/familie |
krijg | deze rij | niet weg… |
-arve | en arvinge = een erfgenaam | Barnarve (Gotland)=kinderen erfgenaam |
-arven | de erfenissen nl. bestämd form mv van ett arv | alleen in Hälsingland: Ingesarven (de van Inge georven zaken) |
-arvet | de erfenis | alleen in Dalarna: Harmsarvet (de erfenis van Harm) |
Deze hele serie is ook als werk-worddocument te verkrijgen. Voor ongeduldige mensen of atlas-o-fielen. Laat maar even weten als je interesse hebt en niet kunt wachten want in de laatste aflevering (11 stuks denk ik) zal het sowieso als download beschikbaar worden gesteld.
En dan nog: wij zijn natuurlijk gloednieuwe inwoners van Zweden en geen historici dus als er iets niet klopt dan horen we het graag!
Wat leuk Iris dat je dit allemaal doet maar wel een hele klus maar dat vind jij wel leuk hè. En je hebt er ook nog succes mee !!! Veel plezier hoor ermee en groetjes ook voor Ferd.
Ik vind het leuk en leerzaam. Iris ga je alkes wel bundelen voor een boek? Een uitgever zoeken misschien……
Dag allemaal, wat leuk dit commentaar!
Kijk, ik vind dat erg leuk, uitzoeken waarom een woord is zoals het is en dus waarom een plaats heet zoals ‘ie heet. Dat je dan naar Bolnäs rijdt en denkt: kijk ècht op een landtong!
Maar dat jullie ‘t ook zo leuk vinden om te lezen, dat is nòg leuker om te lezen èn verwarmend op deze koude ochtend: -20 ofzo… Maar hier met zon, die bijna over de heuvels in ‘t zuiden komt.
Dank jullie wel.
En wat ik persoonlijk nou het allerleukste vind van deze wijze les: de dwarse rij die niet weg wil en ‘op z’n Iris’ medegedeeld wordt 😉 .
En dan ben ik opeens eventjes weer terug achter (nu jouw) bureau…
Ha leuke dochter,
Wat leuk de zweedse plaatsnamen. Net als in Holland met -wijk /-hout /-dam /-loo. Maar wat een uitzoekerij en vertalen voor je
dus reken ik echt niet volgende week op een vervolg :rustig aan en doe wat je leuk vindt( sneeuwruimen of zo)
groeten van je vader
Geen sneeuw gevallen vannacht! Tweede aflevering gisteren gemaakt en kwijtgeraakt!! Toen toch maar sneeuw gaan ruimen, na een uur was 1/2 af en mijn hoofd lekker weer leeg. Nu op zoek naar de verloren documenten… Eerst hout bestellen, want anders raakt het op… In Sveg was het hout op: ‘Nu wil iedereen het hebben’ Dat is toch gek jongens: hadden ze natuurlijk niet verwacht, bedrijf bestaat tenslotte pas sinds 2003 dus dan is het natuurlijk wèl een verrassing dat iedereen in de winter brandhout wil. Ach, ach wees toch verstandig en neem een goede planner aan! Ik weet er nog 1tje…
Dankjewel juf Iris!
Erg interessant. Ik vind dit wel leuk.,